Gisteren (12/06) is in Wenen de Hongaars-Oostenrijkse componist György Ligeti overleden. Zo verdwijnt een van de meest tot de verbeelding sprekende figuren uit de twintigste-eeuwse klassieke avant-garde.De meeste mensen kennen Ligeti van Stanley Kubricks films, waarin zijn muziek met succes als soundtrack werd gebruikt: in A Space Odyssey was dat Ligeti’s sleutelwerk ‘Atmospheres‘, in The Shining het nog vaak uitgevoerde ‘Lontana‘ en in Eyes Wide Shut het strenge, obstinate tweede deel uit zijn Musica Ricercata.
In de min of meer hedendaagse musique savante geldt Ligeti, die eind mei nog zijn 83ste verjaardag vierde, als een van de allergroorsten. Hij behoorde tot de generatie van Boulez, Stockhausen, Nono, de serialisten die na WO II de plak zwaaiden. Hoewel hij zich een erfgenaam van Pierre Boulez noemde, heeft Ligeti artistiek nooit deel uitgemaakt van die ploeg. Hij deelde met hen artistieke vooruitstrevendheid en zin voor het ongehoorde, maar weigerde daarop een instituut te baseren. Of een inquisitie.
Vooruitstrevendheid hoefde voor Ligeti nooit het afzweren van iets in te houden. Ze liet zich volmaakt met schatplichtigheid aan het verleden verzoenen. Hij drukte het mooi uit in verband met zijn liefde voor Jeux van Claude Debussy: ‘Wat er gebeurt in de details is zeer taditioneel, maar toch kun je nooit de volgende noot voorspellen.’
Onvoorspelbaarheid, dat was Ligeti’s motto. Hij probeerde muziek in elk stuk opnieuw uit te vinden. Ondanks zijn vaak opvallende voorliefde voor complexe klankstructuren – zijn beroemde ‘micropolyfonie‘ ofte meerstemmigheid op de allerkleinste schaal – was bij het componeren een vaak bijna socratische eenvoud het belangrijkste uitgangspunt. Zijn beroemde etudes voor piano, klassieke fingerbreakers voor al wie zich virtuoos noemt, ontstonden bij het pingelgewijs onderzoeken van zijn onkunde aan de piano. Een schattig beeld van een toondichter die vaak en terecht homo ludens, spelende mens werd genoemd.
Een van die etudes heet L’estacalier du diable, en de duivel is een onderwerp waarmee de nochtans grote humanist Ligeti zich uitvoerig heeft ingelaten. Niet voor niets werd de Joodse Hongaar geboren in het Roemeense Transsylvanië, thuishaven van de graaf met de grote hoektanden. Een van zijn beroemdste werken is zijn opera Le grand macabre, naar onze eigenste Ghelderode. Daarin wordt via ontelbare historisch-culturele knipogen de grote macabere, aankondiger van de dag des oordeels, opgevoerd als een zielige karikatuur, en in één moeite door de opera als genre van de ondergang gered. Inter- en subtekstualiteit op zijn best, en scherper dan het postmodemisme ooitheeft kunnen zijn.
Nu de grote Transsylvaniër voor altijd zwijgt, kan in weerwil van zijn filosofie de definitieve analyse van zijn muzikale nalatenschap een aanvang nemen. Geloof er geen woord van. Blijf luisteren en spelen.
Rudy Tambuyser, De Morgen, dinsdag 13 juni 2006
Het Brugse Concertgebouw wijdt op 1, 2 en 3 december 2006 een driedaagse aan Ligeti.
www.concertgebouw be
Meer info : www.gyoergy-ligeti.de
Extra : Schott Music mourns for György Ligeti
Audio : www.bis.se en www.naxos.com