
In de reeks Gradus ad Parnassum brengt
Marieke Berendsen (studente Master na Master solist hedendaagse muziek viool en violiste in het
Nadar Ensemble ) een deel van haar eindexamenprogramma, dat volledig is opgesteld rond Italiaanse componisten. Ze speelt onder meer de
Sequenza voor viool van
Luciano Berio, de
zes Capricci van
Salvatore Sciarrino en "
Hay que caminar soñando" van
Luigi Nono.
De zes Capricci voor viool solo herinneren door hun naam en hun virtuositeit aan de welbekende ‘Caprices’ van Paganini, die dan weer – naast de Chaconne van Bach – model hebben gestaan voor Berio’s ‘Sequenza VIII’. Maar anders dan Paganini’s zinderende op technische bravoure gerichte Caprices vertegenwoordigen Sciarrino’s Capricci een schimmige wereld van ongrijpbare klanknevels.
Salvatore Sciarrino (1947) dacht er oorspronkelijk aan om zich in de richting van de plastische kunsten te ontwikkelen, maar vanaf 1959 voelde hij zich zodanig aangetrokken door de muziek, dat hij begon te experimenteren met compositie. Drie jaar later was zijn eerste werk uitgevoerd voor publiek, tijdens de Nieuwe Muziek Week te Palermo. Als componist is Salvatore Sciarrino steeds zijn eigen weg gegaan. Hij heeft zich laten begeleiden door figuren als Franco Evangelisti, maar van een echt van een leraarschap is geen sprake. Hij werd wel beïnvloed door Luigi Nono, vooral wat het een obsessief streven naar vernieuwing en de economisering en uitpuring van de klank, die tegenover de zeer belangrijke stiltes geplaatst wordt, betreft. Verschillend van Nono is Sciarrino’s dialoog met alle mogelijke muziek uit het verleden en uit andere genres: hij demonstreert een brede encyclopedische muzikale kennis in bewerkingen en verwerkingen van muziek van de zestiende eeuw over Bach tot Amerikaanse volksliedjes.
Naast groots opgevatte orkestwerken is Sciarrino vooral bekend geworden door talrijke werken voor soloinstrumenten. In de Capricci voor viool worden enkele muzikale gebaren in ontelbare variaties hernomen. Het virtuoze karakter van deze stukken kan men al uit de titel afleiden, die duidelijk naar de beroemde voorbeelden van Paganini verwijst. Toch heeft Sciarrino nooit rechtstreekse of expliciete verbanden met deze voorbeelden willen leggen. De Capricci lijken wel een soort van "etnische muziek van de toekomst". Ze hebben iets gewoons maar zijn toch heel onconventioneel. "In de periode dat ik de Capricci schreef, een periode van ‘negatieve dogma’s’ en avant-gardistische taboes, zag men deze werken als late kopieën van de viooltaal van Paganini. Hoewel dit volledig onjuist is, was mijn opzet toch om een brug te slaan tussen avant-garde en traditie. Op het moment dat het tot een historische breuk kwam tussen muzikale vernieuwing en traditie, bestonden er nog duidelijke verbanden tussen beide. Vandaag blijft er echter niets van die verwantschap over. Het historische perspectief is gewijzigd", aldus Sciarrino.
Luciano Berio is wellicht de meest invloedrijke figuur uit de Italiaanse hedendaagse muziek. Nadat hij samen met Maderna een studio voor elektronische muziek opricht in Milaan, krijgt hij de leiding van het Ircam te Parijs. Vanuit zijn opleiding die sterk door Webern is bepaald, creëert Berio composities die uitgaan van de meest gedurfde vormen van klankonderzoek. Zo dwingt hij zowel zangers als instrumentalisten om de grenzen van hun mogelijkheden af te tasten.
In 1958 schreef Luciano Berio (1925-2003) zijn eerste ‘Sequenza‘ voor fluit solo. Dit stuk is het eerste ooit dat proportioneel werd genoteerd. Er wordt geen gebruik gemaakt van uitgeschreven ritmes maar de afstand tussen de noten bepaalt de tijdsspanne ertussen. Jammer genoeg slaagde volgens Berio geen enkele fluitist erin dit juist te interpreteren en later schreef hij een tweede versie met ritmes. Sinds de Sequenza voor fluit zijn de in totaal 14 Sequenza’s de rode draad in zijn oeuvre gebleven. Berio schreef de Sequenza’s voor de meest uiteenlopende solo-instrumenten, waarbij hij de expressieve en technische mogelijkheden van het betreffende instrument onderzocht. Berio’s Sequenza’s worden gekenmerkt door hun extreme virtuositeit, die altijd boeiend, vaak theatraal, maar nooit oppervlakkig is.
"Hay que caminar soñando" (1989) is een van Luigi Nono’s laatste werken. Het is de periode waarin Nono niet langer het ‘Lichtende Pad’ van de revolutie wil begaan, maar zich vergenoegt met het onderweg zijn. Daarbij verwijst hij naar een citaat van de Spaanse dichter Antonio Machado dat hij terugvond op de muren van een klooster in Toledo : "Caminantes, no hay caminos, hay que caminar". (‘Wandelaars, er zijn geen wegen, alleen maar het onderweg zijn’). Het werd zowat het motto van Nono’s laatste composities, die gekenmerkt worden door verstilling en vertraging van de steeds verder naar binnengekeerde klank.
Programma :
- Luciano Berio, Sequenza nr. 8 (1976) voor viool solo
- Salvatore Sciarrino, Delen uit 6 capricci (1976) voor viool solo
- Luigi Nono, "Hay que caminar" soñando (1989) voor 2 violen (met Gwendolyn Desmet )
Tijd en plaats van het gebeuren :
Gradus ad Parnassum : Marieke Berendsen
Zondag 30 maart 2008 om 11.00u
Koninklijk Conservatorium Gent
Hoogpoort 64
9000 Gent
Meer info : cons.hogent.be
———————–
De Nieuwe Reeks : Marieke Berendsen
Zondag 20 april 2008 om 20.30 u (Inleiding door Herman Parret om 19.45 u)
Sint-Michielskerk
Naamsestraat
3000 Leuven
Meer info : www.denieuwereeks.be
Extra :
Luigi Nono, biografie op www.arsmusica.be
Luigi Nono op d-sites.net
Luigi Nono : Componeren met gebalde vuisten. De revolutie-muziek van Luigi Nono, Paul Luttikhuis op www.arsmusica.be
Luigi Nono : Antifascist, Jan de Kruijff op www.musicalifeiten.nl
Luigi Nono: een hedendaags Italiaans componist, Harry Mayer op www.mayertjes.nl, 19/12/2006
Luigi Nono: on what would have been the composer’s 80th birthday, John Warnaby reflects on his life and music, John Warnaby op www.musicweb-international.com, 2004
Salvatore Sciarrino op brahms.ircam.fr en www.arsmusica.be
Luciano Berio (1925 – 2003): Duivelskunst
enaar, Jan de Kruijff op www.musicalifeiten.nl
Elders op Oorgetuige :
Politiek engagement en artistieke vernieuwing : de weg van Luigi Nono, 23/02/2008
De schaduwklanken van Salvatore Sciarrino, 15/02/2008