Een zelden geziene combinatie: een symfonisch orkest en een enorme batterij aan slagwerk. Een opdracht van het Brussels Philharmonic aan componist Wim Henderickx (foto) voor een nieuw werk met deze bezetting vormt de kern van het programma. Mag zeker ook niet ontbreken: Béla Bartóks Concerto voor twee piano’s, slagwerk en orkest. Een andere vorm van brio krijgen we te horen in Ravels meeslepende Bolero. En tot slot geeft Luciano Berio zijn eigenzinnige interpretatie van Boccherini.
De Bolero van Maurice Ravel is de ideale opener van een slagwerkfestival. Hoewel Ravel de Bolero zelf omschreef als ‘een werk voor orkest zonder muziek’, werd deze briljante studie in orkestratie en crescendo zijn meest geliefde werk. Boven het Spaanse boleroritme krijgt een hypnotiserende melodie steeds andere klankkleuren, een proces dat culmineert in een extatische, jazzy climax. Een ander percussiemeesterwerk is Bartóks Sonate voor twee piano’s en slagwerk, die hij in 1943 orkestreerde. Het eerste deel van dit Concerto is een indrukwekkende studie in ritmische variatie, het tweede een wonderbaarlijk inventieve ‘nachtmuziek’ waarin een klavierkoraal mysterieus uit de klank van het slagwerk opstijgt. Naast deze klassiekers creëert Brussels Philharmonic met solist Gert François het gloednieuwe slagwerkconcerto van Wim Henderickx.
Wim Henderickx – Groove!
Componeren is voor Wim Henderickx een roeping. In de afgelopen jaren was zijn muziek niet van de podia weg te denken. Hij krijgt lovende reacties voor zijn stevige onderbouw, zijn wisselende klankkleuren (vaak ontleend aan uitheemse culturen) en de intense expressie van zijn oeuvre. Op vraag van Brussels Philharmonic – het Vlaams Radio Orkest schreef hij in 2010 een nieuw werk, een concert voor percussie en orkest. Het was een groots project, maar zeker en vast niet zijn eerste. In 1996 ging Wim Henderickx’ eerste werk voor percussie en orkest in première in Antwerpen met de Filharmonie en de befaamde percussionist Gert François als solist.
Wim Henderickx : “Toen de vraag kwam om iets nieuws te schrijven voor percussie en orkest, was dat voor mij een grote uitdaging. Dit zou mijn tweede concerto voor slagwerk worden. Het is namelijk zo dat als je aan een tweede concerto begint, je iets speciaals wil doen, je mag dus zeker niet in herhaling vallen. De Raga is nog steeds ‘in the running’. Dat nieuwe concerto moet tegen de Raga ingaan, of hem op zijn minst verder ontwikkelen.”
Wim Henderickx’ muziek was tot nu toe vooral geïnspireerd op de Oosterse muziek. Daar wou hij verandering in brengen, zijn nieuwe werk moest geïnspireerd zijn door de muziek uit de hele wereld. En de hele wereld verwerken in een concerto, is een hele uitdaging. Hoe begin je daaraan? Hoe vind je een rode lijn, welke stijl volg je, en welke instrumenten kies je? Welke harmonieën verwerk je, hoe zorg je ervoor niet af te zakken in de folklore, en vooral: hoe blijf je authentiek?
Wim Henderickx : “In Groove! worden de ritmische elementen en patronen uit diverse vormen van wereldmuziek als inspiratie genomen. In de jazz betekent ‘groove’ een gevoel van timing, feeling en swing gecreëerd door de interactie tussen de verschillende musici. In dit werk worden Afrikaanse instrumenten o.a. Burundese trommels, caxixi en een kalimba (duimpiano), Arabische muziek met derbuka en riqs en Aziatische muziek met tabla’s, klankschalen enz. tegenover het westerse symfonieorkest geplaatst, uitgebreid met een basgitaar, een synthesizer en een bariton sax. Het materiaal dat in Gishora uit 2009 voor trompet en Afrikaans slagwerk als voorstudie werd gebruikt, wordt hier verder ontwikkeld. Als etnisch element is er de heterofonie – het simultaan variëren van eenzelfde melodie bij verschillende instrumenten. De heftige ritmische stuwing en het superponeren van verschillende muzikale lagen geeft deze compositie een grote energie. Er ontvouwt zich een dialoog en een confrontatie tussen solist en orkest. Verschillende speeltechnieken van de solist worden tot het uiterste verfijnd door het gebruik van verschillende stokken, spelen met de handen enz.” (*)
Bela Bartok, Concerto voor 2 piano’s, slagwerk en orkest
Bartóks concerto’s werden welwillend ontvangen bij een breed publiek en waren dus de ideale pleitbezorgers van zijn muzikale stijl. Nadat hij in 1940 in de Verenigde Staten aankwam, maakte hij dan ook een orkestrale herwerking van zijn fameuze Sonate voor twee piano’s en slagwerk, in de veronderstelling dat dit werk beter zou aanslaan bij het Amerikaanse publiek. Tevergeefs, het werk werd in de pers afgeschilderd als “droog en doctrinair” en het zou geeneens gedrukt worden.
Was muzikaal New York niet rijp voor deze orkestrale herwerking van zijn in 1937 geschreven Sonate voor twee piano’s en slagwerk? In elk geval werd de originele versie op heel wat meer bijval onthaald : toen Bartók en zijn vrouw Ditta Pásztory het werk in 1938 uitvoerden in Bazel werd deze meesterlijke compositie meteen naar waarde geschat. De opwindende Sonate verhult nauwelijks de invloed van Stravinsky’s kletterende ‘Les Noces’ en grossiert bijgevolg in epileptische ritmes en metaalachtig sounds. Toch wist Bartók uit deze ongewone bezetting een van originaliteit overlopend kamermuziekwerk te puren. Om de avontuurlijke compositie ook een kans te geven op het normale concertpodium werkte Bartók de Sonate om tot een concerto. Hij behield grotendeels het pianistieke materiaal en smukte het geheel op met spaarzame orkestklanken zoals sfeervolle pedaaltonen, gemeen uithalende koperblazers of lijzige glissando’s. Al is het resultaat minstens even indrukwekkend als het origineel, toch zou deze concertversie niet het succes kennen waar Bartók op hoopte: nadat hij en zijn vrouw het werk in Amerika uitvoerden (het zou zijn laatste publieke optreden worden), verdween het werk terug in de schuif.
Luciano Berio – Ritirata notturna di Madrid (Quattro Versioni della ritirata notturna di Madrid di Luigi Boccherini sovrapposte e trascritte per orchestra)
Luciano Berio (1925 – 2003) was één van de grote componisten van de vorige eeuw en iedere reden is goed om de tachtigste geboortedag van de grootmeester luister bij te zetten. Samen met Maderna sticht hij de studio voor elektronische muziek van Milaan. Vervolgens wordt hij directeur van het Ircam te Parijs. Na zijn eerste composities in Weberniaanse stijl wijdt hij het grootste deel van zijn carrière aan onderzoek en aan een intense zoektocht naar onuitgegeven klanken.
Daarnaast maakte hij ook een hele reeks bewerkingen en orkestraties van bestaande composities, waaronder Boccherini’s strijkkwartet ‘Ritirata Notturna di Madrid’. Ook al bezat Berio een verfijnd gevoel voor orkestrale kleuren, toch behoort dit werk eerder tot de categorie van de gelegenheidsstukjes en arrangementen. Ze tonen bijgevolg maar een heel klein facet van Berio’s artistieke capaciteiten. Al charmeren de vier op elkaar gestapelde versies van Boccherini’s galante niemendalletje toch weer elke keer opnieuw.
Programma
- Maurice Ravel, Bolero (1928)
- Béla Bartók, Concerto voor 2 piano’s, slagwerk en orkest (1943)
- Wim Henderickx, Groove! (2010, wereldcreatie – concerto voor percussie en orkest)
- Luigi Boccherini/Luciano Berio, Ritirata notturna di Madrid (1975)
Tijd en plaats van het gebeuren :
Brussels Philharmonic : Ravel, Henderickx, Berio, Bartók (openingsconcert Come on! Beat it! )
Donderdag 10 februari 2011 om 20.00 u (Inleiding door Maarten Beirens om 19.15 u )
Concertgebouw Brugge
’t Zand 34
8000 Brugge
Meer info : www.concertgebouw.be en www.brusselsphilharmonic.be
——————————
Zaterdag 12 februari 2011 om 20.15 u (Ontmoeting met: Wim Henderickx en Greet Samyn om 19.30 u )
Flagey – Studio 4
H.-Kruisplein
1050 Elsene (Brussel)
Meer info : www.flagey.be en www.brusselsphilharmonic.be
——————————
Zondag 13 februari 2011 om 11.00 u
Koningin Elisabethzaal Antwerpen
Koningin Astridplein 26
2018 Antwerpen
Meer info : www.zalenvandezoo.be en www.brusselsphilharmonic.be
Extra :
Wim Henderickx : www.wimhenderickx.com (*), wimhenderickx.wordpress.com, www.matrix-new-music.be en youtube
Interview met Wim Henderickx op www.moodio.tv
Tom Janssens, Willem Bruls, Vèronique Verspeurt, programmaboekje Bartok Happening in deSingel, februari 2006
Béla Bartók op nl.wikipedia.org en youtube
Luciano Berio op www.compositiontoday.com, www.themodernword.com, brahms.ircam.fr en youtube
Portret Luciano Berio, J-L Plouvier op www.ictus.be
Luciano Berio (1925 – 2003): Duivelskunstenaar, Jan de Kruijff op www.musicalifeiten.nl
Elders op Oorgetuige :
Come on! Beat ! Zesdaags slagwerkfestival in Brugge, 29/01/2011
Symfonische coup de foudre met het Nationaal Orkest van België, 24/09/2010
Ensemble 21 brengt eerbetoon aan Luciano Berio, 23/07/2010
Wim Henderickx dirigeert eigen werk in Kortrijk, 28/04/2010
Canvas klassiek: Wim Henderickx, een Oosterling verdwaald in het Westen, 20/11/2009
Bekijk alvast Luciano Berio’s Ritirata notturna di Madrid
[youtube=http://www.youtube.com/watch?v=Qt5EtfMZSnY&w=480&h=385]
Polymorf, polychroom en uiteraard ook polyfoon: ontdek de verschillende facetten van het <m&m> robotorkest van Stichting Logos. Het wordt een boeiende reis die je van vroege meerstemmige muziek naar 21ste eeuwse hyperpolyfonie zal leiden. Jouw gidsen, een slordige 48 muziekrobots onder leiding van Godfried-Willem Raes, staan zoals elke maand opnieuw paraat.
Binnenkort davert het Concertgebouw Brugge meer dan ooit op zijn grondvesten, want van 10 tot 20 februari vindt er immers het slagwerkfestival COME ON! BEAT IT! plaats. Percussie en beats vormen in deze periode de link tussen oude en nieuwe muziek, tussen westerse en buiten-Europese muziek, muziektheater en dans. Met twee premières (dans en muziektheater), een van de grootste drumkitster wereld, de ex-drummer van Frank Zappa én tal van internationale topartiesten is dit een niet te missen festival! Er zijn verschillende avondconcerten, een educatieve dag, een doorlopende tentoonstelling en als apotheose een heuse happening waarvan drie percussiewandelingen het kloppende hart vormen.
De al even nieuwsgierige als begaafde muzikante Céline Frisch is in verschillende domeinen actief. Eén constante: haar tomeloze liefde voor het klavecimbel(repertoire). Frisch – centrale figuur van het ensemble Café Zimmermann – brengt nu een groots opgezet solorecital waarin ze de muziek van de virginalisten confronteert met de kleurrijke klanken van de hedendaagse componist François Sarhan (foto). Op het programma : werken van François Sarhan, William Byrd, Giovanni Picchi, John Bull e.a.
Nog niet zo heel lang geleden had niemand ooit gehoord van de obscure Pool Henryk Gorecki (foto). Nu is zijn naam onlosmakelijk verbonden met zijn hypergestileerde en ontroerende Derde symfonie. Minstens even mooi is ook zijn eerste strijkkwartet uit 1988. De muzikanten van deFilharmonie plaatsen zijn Poolse weemoed naast ander schoons uit de zone voorbij het IJzeren Gordijn.
Het HERMESensemble en Capilla Flamenca slaan de handen in elkaar voor een fascinerend dubbelconcert waarbij wordt gespeeld met de plaatsing van oude en nieuwe muziek in de ruimte. Een dergelijke zoektocht naar de fysieke beleving van kunst intrigeert musici al eeuwenlang: de vernieuwer Adriaan Willaert, als Vlaming werkzaam in de San Marcobasiliek in Venetië, experimenteerde al in de vroege 16de eeuw met spatiale opstellingen en de evolutie van polyfone klankkleuren in de materiële wereld. De hedendaagse Italiaanse toonschilder Salvatore Sciarrino (foto) benadert zijn composities dan weer als levende wezens: tijdelijke, fysieke manifestaties die drijven op ademhaling, hartslag en emotionaliteit. Sciarrino stelt zich nadrukkelijk op als een muzikale graficus en schilder, getuige bijvoorbeeld zijn Ommagio a Burri, gewijd aan de abstracte kunstenaar Alberto Burri. Tijdens dit dubbelconcert wordt muziek bewust in de ruimte geplaatst, met een zinnenprikkelende totaalervaring als resultaat.
Het Belcea Quartet, in 1994 opgericht aan de Royal College of Music in Londen, staat nu al bijna tien jaar aan de absolute top. Hun individuele timbres mengen mooi en laten een rijk gedifferentieerd kleurenpalet toe. Ze hechten veel belang aan verfijnde articulatie zonder de grote bogen uit het oog te verliezen. Wisselingen van tempo, gevoel, dynamiek en timbre gebeuren steeds met een adembenemende precisie en complete eensgezindheid. Ook veranderingen van stijl vormen absoluut geen probleem. Zo wisselen tijdens dit concert de vroege en de late Beethoven moeiteloos af met een gloednieuwe Turnage. De Brit Mark-Anthony Turnage (foto) staat bekend om zijn jazzy stuwende ritmes en ‘spicy’ harmonieën. Het Belcea Quartet speelt de wereldcreatie van zijn kersverse kwartet ‘Twisted Blues with Twisted Ballad‘. Het wordt Turnages eerste compositie voor strijkkwartet, zijn vroeger werk voor strijkkwartet en scheidsrechterfluitjes buiten beschouwing gelaten …
Op donderdag 3 februari krijgen films die decennia lang zwegen, een stem van componisten als Dirk Brossé (foto), Alain Craens, Pierre Bartholomée en Arnould Massart. Daarmee vertellen ze een eigentijds verhaal. Onder leiding van Dirk Brossé worden de nieuwe klanken door het Nationaal Orkest van België simultaan met de beelden uitgevoerd.
Jan Sciffer, bekend als cellist van het Spiegelstrijkkwartet, en pianist Hans Ryckelynck spelen in het Dendermondse cultuurcentum Belgica sonates van Brahms en Frits Celis (foto). Celis, één van de toonaangevende figuren van het Vlaamse muziekleven, dirigent en componist, staat bekend om zijn schilderende en beeldende muziek. Zijn cellosonate uit 1962 is het laatste werk uit zijn tonale periode en heeft een bijzonder zangerig karakter. De compositie bestaat uit een prachtige langzame beweging en spannende dynamische hoekdelen, geschreven in een taal met veel harmonische en melodische rijkdom. Een waardige ‘match’ voor de eerste sonate van Brahms, wiens kamermuziek oeuvre behoort tot de onbetwiste hoogtepunten van de romantiek.