Dag op dag tien jaar na het overlijden van de grote Duitse schrijver W.G. Sebald brengen Ictus en de Franse componist Jérôme Combier (foto) een hommage. Sebald stierf in 2001 in een verkeersongeluk. In zijn roman ‘Austerlitz‘ gaat de Engelse kunst- en architectuurhistoricus Jacques Austerlitz op zoek naar zijn roots. Dat brengt hem in Antwerpen, Brussel, Parijs, Praag… Hij ontdekt dat zijn echte vader het naziregime ontvluchtte en dat zijn moeder gedeporteerd werd naar Treblinka. Zijn omzwervingen door het oude Europa en zijn gesprekken met de verteller leveren fascinerende beschouwingen op.
“Het voornaamste onderwerp van dit project”, aldus Jérôme Combier, “is het geheugen. Het gaat over rondreizen, tussen herinneren en vergeten, maar ook langs vele talen en landen in Europa. Het is ook een reflectie over het toeval.” Combier schreef een ‘soundtrack bij een imaginaire film’ en zorgt samen met de Franse videast en scenograaf Pierre Nouvel voor de enscenering. Nouvel creëert onwaarschijnlijke ruimtes door bijvoorbeeld films te projecteren op het lichaam van acteurs of door transparante projectieschermen te gebruiken. In een dergelijke installatie brengt Johan Leysen teksten uit Sebalds roman.
Jérôme Combier over het project :
“Aan de ene kant is er de enscenering – met filmische kwaliteiten – op de soundtrack van een imaginaire film. Aan de andere kant is er het onderzoek naar het boek, naar het personage en zijn auteur: Jacques Austerlitz et W.G. Sebald. Op het podium: een acteur en zes muzikanten plus een dirigent, een podiumontwerp en een video-installatie, geluid in stereo (4 luidsprekers). De volledige compagnie bestaat uit: het ensemble Ictus, decorontwerper-videast Pierre Nouvel, lichtontwerper Bertrand Couderc, componist Jérôme Combier en de acteur Johan Leysen.
Het project is in de eerste plaats een reis, een tocht langs verschillende Europese landen die zich ontvouwt als een onderzoek, een verzameling van beelden en geluiden. Pierre Nouvel en ikzelf zullen dezelfde plaatsen bezoeken als in het boek beschreven, zo chronologisch mogelijk (van België naar Duitsland, via Wales, Londen en Praag), een alternatieve manier om tot de essentie van het boek te komen en zich met het enigma van het boek te confronteren.
Wie is Jacques Austerlitz? Heeft hij echt bestaan? En waar komen al de foto’s vandaan? Ze zijn over het boek verspreid alsof ze de woorden van het personage moeten staven, of misschien vooral om die vreemde band met datzelfde personage te smeden.
Het verhaal van Austerlitz
De eerste ontmoetingen tussen Sebald en Austerlitz vinden plaats in het jaar 1967. Ze zien elkaar verschillende keren op diverse plaatsen in België: de hal van het Antwerpse Centraal station, enkele dagen later in een kroeg in het industriegebied van Luik, hetzelfde jaar nog in Brussel op de trappen van het Justitiepaleis. Sebalds boek ontwikkelt zich op het ritme (en de plaats) van die schijnbaar toevallige ontmoetingen: Brussel, Zeebrugge en vooral Londen, waar Austerlitz woont. In de loop van de gesprekken, die bol staan van de vol uitweidingen, vormt zich geleidelijk een portret van Austerlitz.
Jacques Austerlitz is historicus en doceert aan een Londens instituut voor kunstgeschiedenis dat gespecialiseerd is in architecturale geschiedenis, met name van treinstations. Hij heeft de gewoonte om de plaatsen die hij bestudeert te fotograferen met een oude opvouwbare Ensign-camera, wat de vele foto’s in het boek verklaart.
Na 1975 verliezen de twee mannen elkaar uit het oog. De volgende ontmoeting vindt pas in 1996 plaats, opnieuw toevallig, in het Londense Great Eastern Hotel in Liverpool Street. Daarna zal de verteller Austerlitz regelmatig opzoeken in diens huis in Alderney Street in de East End. Vanaf dat moment begint Austerlitz meer gedetailleerd over zijn leven te vertellen. De twee verhaallijnen – Sebald die de ontmoeting beschrijft en Austerlitz die gebeurtenissen uit zijn leven ophaalt – lopen dan ook meer en meer door elkaar.
Gebeurtenissen uit het leven van Austerlitz
Hij brengt zijn kindertijd door in Bala, Wales, als adoptiezoon van een protestantse dominee. Na de dood van zijn adoptieouders ontdekt hij als student in Oxford zijn echte naam, die niet Dafydd Elias is maar Jacques Austerlitz. Hij brengt enkele vakantiedagen door in Barnmouth, aan de kust van Wales. Daarna gaat hij op zoek naar zijn afkomst, een speurtocht die hem naar Praag leidt, waar hij te weten komt dat hij voor 1939 geboren werd. Hij probeert het raadsel te ontrafelen van zijn vader, die het naziregime in Frankrijk ontvluchtte, en van zijn moeder, die naar Treblinka gedeporteerd werd. Hij vindt Agatà terug, de oude buurvrouw uit de Sporkovastraat. Hij legt opnieuw de reis af die hij als kind ondernam toen zijn moeder besloot om haar zoon mee te sturen met een kindertransport van Praag naar Londen. Op die manier zou hij ontsnappen aan de nakende inval van nazi-Duitsland in Tsjechoslowakije.
Het vreemde aan dit verhaal is het visuele bewijsmateriaal dat Sebald ons geeft, foto’s van plaatsen maar ook van mensen: Austerlitz zelf als kind, zijn moeder, zijn vriend Gerald Fitzpatrick…
Heeft Austerlitz echt bestaan? En indien niet, wie zijn dan die mensen? Hoe zijn ze allemaal bij Sebald terecht gekomen? Wie heeft de foto’s genomen waarvan we moeten geloven dat ze deel uitmaken van de “persoonlijke archieven van de auteur?”
De thematiek
Het voornaamste onderwerp van dit project is het geheugen en de manier waarop het hand in hand gaat met het vergeten. Het gaat over rondreizen, tussen herinneren en vergeten maar ook langs vele talen (de twee mannen, de verteller en Austerlitz, praten met elkaar in het Frans en vervolgens in het Engels, terwijl het boek geschreven is in het Duits) en landen in Europa. Het is ook een reflectie over het toeval (de drijvende kracht achter de verschillende ontmoetingen tussen Sebald en Austerlitz), over lege ruimtes (in de steden waar Austerlitz verloren loopt), over de manier waarop levens en gebeurtenissen vervagen, over de passiviteit tegenover alles wat onontkoombaar is (de dood, oorlog, vergetelheid).
Tegenonderzoek
Ik beeld me een derde stem in, de mijne, die het eerste perspectief regelmatig in een ander perspectief plaatst. Ik wil een dagboek bijhouden dat mijn onderzoek op de voet volgt, dat mijn ontmoetingen en mijn reis in de voetsporen van Sebald/Austerlitz beschrijft. Dit dagboek zal in de eerste persoon geschreven worden en in het Frans. Het zal regelmatig verschijnen, de gesprekken tussen Sebald en Austerlitz kruisen en mijn eigen vragen en onderzoek in kaart brengen.
De stemmen
De acteur zal verschillende stemmen spelen. Voorlopig blijft alles nog onbepaald, want aan de ene kant is er Duits, de originele taal van het boek, en aan de andere kant de talen waarin de twee personages, Jacques Austerlitz en de verteller, hun gesprekken voeren. Eerst communiceren ze in het Frans, na 1996 in het Engels. Mijn dagboek zal tot slot in het Frans geschreven worden.”
Tijd en plaats van het gebeuren :
Ictus, Jérôme Combier & Johan Leysen : Austerlitz
Woensdag 14 december 2011 om 20.30 u
Kaaitheater Brussel
Sainctelettesquare 20
1000 Brussel
Meer info : www.kaaitheater.be en www.ictus.be
Extra :
lookingforsebald.blogspot.com : blog van de creatie van Austerlitz
Jérôme Combier op brahms.ircam.fr, www.henry-lemoine.com, www.ictus.be en youtube
Bekijk alvast dit fragment uit Austerlitz
[vimeo http://www.vimeo.com/31135724 w=400&h=225]