Maand: september 2013

Novecento zet in op de kamermuziek van de 20ste eeuw voor een heerlijke gecompliceerde mix tussen componist, uitvoerder(s) en luisteraars. Arditti Quartet geeft zich over aan ‘de verstrengelingen van het strijkkwartet’ en ontwart de verdoken liefdesverklaringen in de kwartetten van Alban Berg en Leoš Janácek. In het eerste kwartet van György Ligeti leggen ze het latere genie al bloot. Het Arditti Quartet is berucht voor een verschroeiende technische precisie in combinatie met een uitzonderlijke muzikale expressiviteit.

Grijp je kans om drie meesterlijke strijkkwartetten van de 20ste eeuw – die je moet gehoord hebben – met het Arditti Quartet live te beleven.  Het strijkkwartet is een aartsmoeilijk genre. Janáček waagde er zich pas aan op 69-jarige leeftijd met zijn Kreutzer sonata, gedreven door de liefde voor een jongere vrouw. Ook Berg smokkelde een verboden liefdesverklaring in een van de meest aangrijpende strijkkwartetten uit de literatuur (met het hartverscheurend Largo desolato). Ligeti neemt Bartók als grote voorbeeld met spannende ritmes, trekjes Hongaarse volksmuziek en een ongelooflijke drive. Maar ook zijn latere genie is al te horen: een stuklopend mechaniekje hier, een betoverend klankvlak daar…  

Het strijkkwartet wordt vaak gezien als het summum van ‘absolute muziek’, dit wil zeggen als muziek die eerst en vooral ‘in zichzelf besloten klank’ is, zonder verdere buitenmuzikale connotaties of betekenissen. De kwartetten van Janácek, Berg en Ligeti zijn echter dermate verpletterend in hun directe emotionele expressie dat het (haast) onmogelijk is om er geen buitenmuzikale werkelijkheid mee te verbinden.

György Ligeti schreef zijn Eerste strijkkwartet ‘Metamorphoses nocturnes’, een werk van een duizelingwekkende technische complexiteit, in 1953-54. In het Hongarije van begin jaren 1950 was de uitvoering van een werk van deze dissidente componist ondenkbaar. De première kwam er pas in 1958 in Wenen. In het dit werk neemt één grondmotief steeds andere gedaanten aan, als in een nieuwe versie van de beproefde variatievorm.

De titel van Ligeti’s Strijkkwartet nr. 1 (1953) zou een ‘latente opera’ kunnen suggereren. Voor zover bekend is hier echter geen sprake van een programma of achterliggend emotioneel drama. ‘Métamorphoses’ verwijst, alvast volgens de componist zelf, eerder naar de globale opbouw van de compositie: een eendelig werk, opgebouwd uit verschillende in elkaar overlopende segmenten van ongelijke lengte, die allemaal gegenereerd worden vanuit één basismotief. Toch blijft het moeilijk om te weerstaan aan de verleiding om ook aan de metamorfoses een onderliggend programma te koppelen. De muziek is bijzonder sfeerrijk, heel episodisch, uitgesproken emotioneel en bevat soms expliciet contextuele connotaties. Dat is bijvoorbeeld het geval wanneer er vanuit een uitdijende stilte een elegant en quasi tonaal Tempo di Valse opduikt; of wanneer de componist plots een gewichtig Alla marcia in pizzicato-stijl voorbij laat denderen. Ligeti’s gebruik van de allerminst frequente tempo- aanduiding Allegretto gioviale, vlak voor het marsfragment lijkt een duidelijke referentie aan het begin van Bergs Lyrische Suite te zijn, met alle implicaties van dien . Ligeti zelf houdt zich echter op de vlakte, ook wat betreft de aanduiding ‘Nocturnes’.

Hoewel deze aanduiding volgens hem alleen maar een algemene sfeer oproept, zien velen daarin ook een verwijzing naar de ‘nachtmuzieken’ van Béla Bartók, Ligeti’s grote voorbeeld. Het vierde deel uit diens pianocyclus ‘Im Freien’ (Klänge der Nacht) begint bijvoorbeeld met nagenoeg hetzelfde motief als Ligeti’s Métamorphoses. Maar de invloed van Bartók gaat nog veel verder: de percussieve behandeling van de strijkers, het uitvoerige gebruik van onregelmatige metra en ongewone ritmische accenten en de verregaande chromatiek sluiten allemaal heel dicht aan bij diens stijl, in het bijzonder die van zijn strijkkwartetten (vooral het vierde). Daarnaast ontvouwt Ligeti ook al enkele technieken die in zijn latere oeuvre nog belangrijker zullen worden. Opmerkelijk is dat Ligeti in deze periode ook Bergs Lyrische Suite had leren kennen, zij het enkel via de partituur. Zeker Bergs technieken om een lyrische melodie in een chromatisch veld te plaatsen of de schuivende klankgebeurtenissen uit het Allegro misterioso hebben een onmiskenbare impact gehad op de jonge toondichter.

Robert Kirzinger over Ligesti’s eerste Stijkkwartet : “Ligeti’s String Quartet No. 1 was written in Budapest in 1953-1954, but not premiered until May 8, 1958, by the Ramor Quartet in Vienna. By that time Ligeti had already left the Soviet-controlled Hungary for the West and had been introduced to music that had only barely penetrated the Eastern bloc; including the music of Stockhausen and Boulez, the advent of serialism, and the electronic music studios. Ligeti’s own progress as a composer put him far beyond the influence of Kodály, Bartók, and the Hungarian nationalism that permeated most of his work in Budapest. Bartók’s influence on Ligeti’s music is twofold, and includes his sophisticated sense of rhythm and motivic development, and also his lifelong use of folk song and folk-influenced musical materials. Ligeti’s Musica ricercata for piano; their offspring, the Six Bagatelles for wind quintet; and the String Quartet No. 1 show these influences most clearly.

Although the String Quartet No. 1 is ostensibly a one-movement work lasting over 20 minutes, this single movement makes up many sections of disparate character. The piece opens with a stepwise melody (G-A-G sharp-A sharp) accompanied by chromatic scales. A second theme is angular, staccato, and aggressive. Closer attention to these two apparently disparate sections, however, reveals similarities in their melodic contours, which are based on the relatively simple chromaticism of the opening motif. New ideas and textures succeed one another throughout the piece, typically in fast-slow-fast alternation (another Bartók technique), but the melodic characteristics of each section may be traced to the piece’s opening. Variation of rhythm provides the piece with much of its sense of progression, with somewhat amorphous passages giving way to the quick irregular meters of a dance form; there are also other stylistic parodies of folk music. Use of biting dissonance (one of the reasons the composer’s more advanced work was not officially supported) occurs throughout; the second section features passages of parallel minor seconds. Ligeti’s ear for unusual timbral possibilities is already at work in this early piece. High harmonic glissandi near the end of the work may presage the distinctive sound of Apparitions and the later pieces for which Ligeti came to be known. ” (*)

Hoe verschillend de drie werken op zich ook mogen zijn, op allerhande manieren zijn ze ook sterk met elkaar verstrengeld: de kwartetten van Janácek en Berg vinden allebei hun oorsprong in de context van een stokkend huwelijk; Ligeti’s en Janáceks werken hebben een diepere verwantschap door hun sfeerbepalende nachtelijke setting; Ligeti’s verwijzingen naar Berg gaan mogelijk verder dan louter compositorische bewondering, wat vanzelfsprekend ook geldt voor Bergs referenties aan (onder andere) Wagner, en voor Janáceks Beethoven-citaat. Toegegeven, het zijn eerder oppervlakkige overeenkomsten, maar wel overeenkomsten die danig versterkt worden door de gemeenschappelijke aandrang van de drie componisten om binnen de traditie van het strijkkwartet registers te openen die het ‘absolute’ imago van het genre ver achter zich laten.

Programma :

• Leoš Janácek, Strijkkwartet nr. 1 (Kreutzer Sonata) (1923)
• György Ligeti, Strijkkwartet nr. 1 (1953-54)
• Alban Berg, Lyrische Suite (1925-26)

Tijd en plaats van het gebeuren :

Arditti Quartet : Janácek, Ligeti, Berg
Dinsdag 1 oktober 2013 om 20.30 u (Inleiding door Pieter Bergé om 19.45u )
Iers College – Leuven
Janseniusstraat 1
3000 Leuven

Meer info : www.festivalvlaamsbrabant.be en www.ownvoice.com/ardittiquartet

Extra :
Daniel D’Adamo : www.danieldadamo.com, brahms.ircam.fr, fr.wikipedia.org en youtube
György Ligeti : www.schott-musik.de, www.arsmusica.be en youtube
Györgi Ligeti (1923 – 2006): emotioneel scepticus, Jan de Kruijff op www.musicalifeiten.nl, juni 2006
(*) György Ligeti, String Quartet No. 1 (“Métamorphoses nocturnes”), Robert Kirzinger op www.answers.com
Beluister György Ligeti’s String Quartet No. 1 integraal op www.allmusic.com

Elders op Oorgetuige :
Novecento 2013 : onbekende muzikale pareltjes en mijlpalen die richting gaven aan de muziekgeschiedenis, 22/09/2013

De school of arts Gent organiseert dinsdag een concert naar aanleiding van de opening van het academiejaar met het internationaal gerenommeerde gezelschap Neue Vocalsolisten in samenwerking met het Festival van Vlaanderen. “Ontdekkers, avonturiers, onderzoekers en idealisten”, allemaal etiketten die passend klinken voor de Neue Vocalsolisten. Het ensemble is op zoek naar nieuwe klanken, nieuwe zang- technieken en andere expressievormen en dit in nauwe dialoog met de componist. Onder de noemer ‘Love Songs’ gaan ze deze keer te keer van licht tot vermetel…

Filip Rathé over ‘ No marmore de tua bunda’ : “Voor No Mármore de tua bunda selecteerde ik drie gedichten uit O amor natural van de Braziliaanse dichter Carlos Drummond de Andrade. Deze bundel werd posthuum uitgegeven omdat de dichter vreesde dat het publiek het werk als pornografisch zou bestempelen.
Poëzie vormt voor mij bij het componeren – ook bij instrumentaal werk zonder tekst – steeds het uitgangspunt, dat op een intuïtieve manier associatief wordt benaderd. Bij het schrijven staat geen vaststaand organisatiesysteem voorop, maar wordt wel één methode consequent gehanteerd. Deze methode bestaat erin dat elke muzikale gedachte, zowel op het vlak van het materiaal (de klank, en de associatieve ketens ermee verbonden) als wat betreft het verloop (de tijd) aan dezelfde vragen wordt onderworpen, namelijk, hoe kan een gedachte verschijnen in de volgende vijf ‘organische’ aggregatietoestanden: groei (onder welke vorm dan ook), stasis, eruptie, convulsie en resonantie (die onder meer ook afname en herinnering impliceert). Elk antwoord wordt op een onbewust associatieve manier opnieuw aan deze vragen onderworpen. Hoe kan groei afnemen, hoe kan een statisch element eruptief zijn, wat is de verandering van de verandering, …? Op deze manier wil ik een netwerk creëren dat misschien op het bewuste niveau niet onmiddellijk een logica reveleert, maar wel een onbewuste innerlijke coherentie bezit en daardoor een graad van herkenbaarheid krijgt. Een herkenbaarheid van de orde “Ik weet dat ik je reeds heb ontmoet, maar vraag me niet waar, hoe of wanneer”.

Programma :

• Lucia Ronchetti, Blumenstudien – Madrigale a cinque voci with music by Gesualdo da Venosa
• Filip Rathé, No màrmore de tua bunda für sechs Solostimmen
• Jay Schwartz, music for six voices II
• Oscar Strasnoy, Piensa en mi für eine Stimme
• Lucia Ronchetti, Coins and Crosses. A Yessong for vocal ensemble
• Jennifer Walshe, Paddy Reilly Runs with the Devil für sechs Stimmen
• Claude Vivier, Love Songs für sieben Stimmen

Tijd en plaats van het gebeuren :

Neue Vocalsolisten : Love Songs
Dinsdag 1 oktober 2013 om 20.30 u
Miryzaal – Conservatorium Gent
Hoogpoort 64
9000 Gent

Meer info : www.festivalgent.be, cons.hogent.be en www.neuevocalsolisten.de

Extra :
Lucia Ronchetti : www.luciaronchetti.com, en.wikipedia.org en youtube
Filip Rathé op www.matrix-new-music.be en www.spectraensemble.com
Jay Schwartz : www.jayschwartz.eu, en.wikipedia.org en youtube
Oscar Strasnoy : www.oscarstrasnoy.info, fr.wikipedia.org en youtube
Jennifer Walshe : www.milker.org, www.cmc.ie, en.wikipedia.org en youtube
don’t do PERMISSION ISN’T. The Music of Jennifer Walshe, Bob Gilmore op journalofmusic.com
Claude Vivier : brahms.ircam.fr, www.thecanadianencyclopedia.com en youtube

Elders op Oorgetuige :
De menselijke stem in nieuwe muziek : Neue Vocalsolisten op Transit, 20/10/2011

Dj-sets in een orkestraal jasje, klassieke ensembles met elektronische invloeden, Bach-sonates met hedendaagse visuals,… Op 28 september wordt de wereld van de klassieke muziek verweven met nightlife tijdens de eerste editie van OdeGand By Night, de nachtelijke variant op OdeGand. Een concept dat nu al gesmaakt wordt, want het event is intussen al helemaal uitverkocht. Wie toch nog kaarten wil bemachtigen ,kan zich inschrijven op de wachtlijst. OdeGand by Night is een samenwerking tussen Gent Festival van Vlaanderen en gelegenheidscurator John Roan (Arsenal). Het biedt niet alleen een avontuurlijk muzikaal parcours, maar ook een verbluffend stadsparcours dwars door het centrum van Gent. Zes unieke locaties in de Gentse binnenstad worden omgetoverd tot muziekclubs.

Jeff Mills & Symfonieorkest Vlaanderen
De blikvanger van de avond is de Amerikaanse technopionier Jeff Mills. Tijdens zijn performance ‘Lights from the outside world’ brengt hij in samenwerking met het Symfonieorkest Vlaanderen onder leiding van Christophe Mangou uitgepuurde versies van zijn clubklassiekers. Dat doet hij in de Sint-Annakerk. Deze kerk zat jarenlang verstopt achter stellingen, maar tijdens OdeGand by Night kan je haar in volle glorie bewonderen.

Zes unieke locaties in de Gentse binnenstad worden omgetoverd tot muziekclubs
Rijzende ster Francesco Tristano uit Luxemburg doet het UFO-auditorium van de Universiteit Gent aan. Deze klassieke pianist werkt genre-overschrijdend: hij heeft een voorliefde voor Bach en Vivaldi, maar staat ook bekend om zijn uitspattingen naar elektronica, getuige zijn recente samenwerking met de Amerikaanse topproducer en dj Carl Craig.

Voorts komt onze eigen internationaal gelauwerde jazzpianist Jef Neve in de Minard Schouwburg een uitzonderlijk soloconcert spelen – inclusief een aangepaste lichtshow in een nocturne-sfeer. Dat hij graag buiten de lijntjes kleurt en andere genres verkent, bewijst hij onder meer met zijn bekende klassieke pianoversie van Goose’s ‘Synrise’. Die zal, naast een rits andere eigenzinnige herwerkingen van hedendaagse songs, live uitgevoerd worden tijdens OdeGand by Night.

In de Provincieraadzaal brengen sopraan Emilie De Voght en het Kamerkoor Furiant onder de noemer ‘Vocal Classics’ een resem klassieke hits. De Protestantse Kerk van Gent en het Film-Plateau in de Paddenhoek-campus van de UGent vormen het decor voor respectievelijk de multimedia-installaties van Joby Burgess‘ Powerplant en de grafische performance van Music Animation Machine.

Tijd en plaats van het gebeuren :

OdeGand by Night
Zaterdag 28 september 2013 vanaf 20.00 u
Op verschillende locaties in Gent

Meer info : www.odegandbynight.be

Elders op Oorgetuige :
Gent Festival van Vlaanderen 2013 : klinkende namen, verrassende evenementen en een gloednieuw nightlife-concept, 9/09/2013

Op vrijdag 27 en zaterdag 28 september staat Den Haag in het teken van dirigent en musicus Reinbert de Leeuw, een van de meest karakteristieke pleitbezorgers van de nieuwe muziek. Het Residentie Orkest, Asko|Schönberg, Dag in de Branding, leden van het Groot Omroepkoor, Ludwig, Nieuw Amsterdams Peil, drie Haagse podia, Codarts en het Koninklijk Conservatorium slaan de handen ineen om een van de meest karakteristieke pleitbezorgers van de nieuwe muziek te eren met het tweedaagse festival REINBERT.

In september is het vijftig jaar geleden dat Reinbert de Leeuw, toen zelf nog student, door de toenmalige directeur van het Koninklijk Conservatorium Kees van Baaren, werd aangenomen als docent theorie en bijvak piano aan het Koninklijk Conservatorium. Nu vijftig jaar later, vieren we niet alleen zijn 75ste verjaardag, maar vooral de vijftig jaren REINBERT waarin hij als een muzikale persoonlijkheid van internationale statuur heeft bijgedragen aan het wereldwijde aanzien dat ons land geniet met een levendige uitvoeringspraktijk van de nieuwe muziek.

Twee dagen De Leeuw
Het programma van het festival REINBERT is samengesteld uit werk van componisten die hem dierbaar zijn, van wie velen in De Leeuw hun ideale vertolker vinden. Zes concerten die een samenvatting zijn van een leven geheel in dienst van de muziek. Dankzij de unieke samenwerking van vertolkers en podia in Den Haag wordt het mogelijk stukken te programmeren die anders niet op de planken te krijgen zijn door hun aard of omvang: een choreografie op de Suite van Schönberg of de monsterbezettingen in orkestwerken van Messiaen en Vivier.

De nieuwe generatie is tevens onderdeel van het festival. Zo wordt Journal van Vivier, een van de componisten die De Leeuw na aan het hart liggen, nu gedirigeerd door de jonge talentvolle dirigent/componist MaNOj Kamps. En het succesvolle Im Wunderschönen Monat Mai van De Leeuw zelf wordt niet gespeeld door het ensemble waarvoor het ooit geschreven is, maar door een ensemble van studenten van het Koninklijk Conservatorium met de nieuwe steractrice van het Nationaal Toneel Katja Herbers in de hoofdrol. De Leeuw zal zelf de pianopartij vertolken.

Wereldpremière
Een heel bijzonder onderdeel is een wereldpremière voor twee ensembles en orkest, een verrassingscompositie voor Reinbert door een bevriend componist. Het is de wens van de componist dat de jubilaris niet zelf dirigeert maar als luisteraar in het publiek deze nieuwe muziek tot zich neemt.

Tijd en plaats van het gebeuren :

Dag in de Branding : Festival REINBERT
Vrijdag 27 en zaterdag 28 september 2013
Op verschillende locaties in Den Haag

Meer info : www.dagindebranding.nl

Het Bozar Electronic Arts Festival (BEAF), een jaarlijks evenement dat uniek is in België, presenteert tijdens zijn tweede editie drie dagen en nachten vol elektronische kunsten. Het festival wil actuele artiesten uit diverse disciplines onder de aandacht brengen, of het nu gaat om muziek, audiovisuele installaties, optredens of workshops. Tot de muzikale acts van editie 2013 behoren o.a. Modeselektor, Jon Hopkins, Juan Atkins & Moritz Von Oswald, Regis, Vatican Shadow en Silent Servant. Daarnaast is er bijzondere aandacht voor het Berlijnse label PAN, een samenwerking met de Ancienne Belgique rond dub, en ook een reeks digitale installaties en creaties. Dat laatste gebeurt in samenwerking met het ELEKTRA-festival uit Québec, dit jaar de centrale gast. De diverse ruimten van het Paleis voor Schone Kunsten zijn opnieuw het decor voor een ontdekkingstocht door de digitale cultuur.

Al op de eerste editie van het Bozar Electronic Arts Festival – een hele mondvol – bewezen de initiatiefnemers over een serieuze dosis durf te beschikken. Ook dit jaar zal het Paleis voor Schone Kunsten in Brussel omgetoverd worden tot een hypermodern, kunstoverschrijdend spektakel dat de zintuigen optimaal prikkelt. Waar vroeger nog sprake was van een Electronic Music Festival, ligt voor de tweede keer de klemtoon echt op het artistieke, in de breedste zin van het woord. Gelukkig is de muzikale stempel nog steeds bepalend, al vallen zowel het prachtig historisch kader van het Paleis als de blitse visuals en projecties waarmee dat zal ingekleed worden natuurlijk niet te ontkennen, noch het aantal interactieve workshops en digitale creaties.

De headliners zijn alvast niet van de minste. Het is immers alweer vier jaar geleden dat Ellen Alliens BPitch Control-discipelen Modeselektor de gefreakte Berlijnse stadsgenoot en producer Apparat de hand reikte in het arty project Moderat. Met het blitse, wat wazige album ‘II’ krijgt het verhaal nu vervolg. Het recycleren van muziek en volledige artistieke vrijheid die los staat van de verwachtingen van de fans van hun eigen projecten, laat dit trio toe lome, diep gravende dansmuziek te produceren die poogt om diverse gevoelens los te weken. Met hun nieuwe plaat hanteren de heren ogenschijnlijk een ‘less is more’-principe met prominente plek voor stilte, droge breaks en zweverige synthesizers, maar een goed verborgen hoeveelheid flinterdunne details, structuren en emoties die de wat teruggetrokken zang van Sascha ‘Apparat’ Ring omringen, zorgen voor een uniek groeipotentieel. Op podium staan de drie heren als Kraftwerk naast elkaar verscholen achter de laptop om diep penetrante, ritmisch opklimmende songs te presenteren waarover heerlijke visuals van het creatieve multimediacollectief Pfadvinderei gepresenteerd kunnen worden … eveneens afkomstig uit Berlijn natuurlijk.

Een al even opvallende en grootse verbroedering: technogoeroe en Detroitlegende Juan Atkins (één van de befaamde Belville Three), reikt de hand aan de Duitse multi-instrumentalist en minimalproducer Moritz von Oswald in hun nieuwe project Borderland. Beiden hadden elkaar al enkele keren muzikaal ontmoet in Atkins’ beruchte Model 500 en von Oswalds vooruitstrevende 3MB (met Thomas Fehlmann als rechterhand), maar anno 2013 lijkt echt een grondige artistieke symbiose verzekerd. Dat beide heren nogal fan zijn van eerder kale, droog ritmische beats die met psychedelische samples uit jazz of funk verrijkt worden en van langdradige producties die met een voorzichtige evolutie voor optimale beneveling zorgen, wordt hen niet altijd in dank afgenomen. Penetrant, bijna pijnlijk dwingend is het in elk geval, dit duistere en voorzichtig atmosferische project van technopioniers.

De derde grote lokvogel op rij komt uit een geheel andere hoek. De Londense toetsenist en producer Jon Hopkins die ondermeer op de cv prijkt van Brian Eno en Coldplay, pakt uit met een exclusieve audiovisuele pianoshow. Dat de man als voorprogramma van de Coldplay wereldtournee in 2008 of recenter op toer met XX niet vies is van enige grandeur, was al geweten. De op het Dominolabel uitgebrachte nieuwkomer ‘Immunity’ overdondert zijn aanhoorders in een filmisch landschap vol bizarre samples, ambientscapes en een enkele keer met diep gravende beats, waarbij Hopkins’ minimale pianospel afwisselend voor melancholie en dreigende mystiek zorgt. En die piano krijgt nu live dus een prominente rol toebedeeld, in tegenstelling op de man zijn wat vlak afgekruide dj-set op 10 Days Off afgelopen zomer. Qua opbouw en sfeerspanning staat Hopkins aan de top. In de prestigieuze klassieke Henri Leboeufzaal gaat dit semiklassieke optreden vanzelfsprekend helemaal tot zijn recht komen.

Maar vanzelfsprekend is er meer, veel meer. Er wordt diep in de ondergrond gegraven op deze driedaagse die, zoals zijn logo duidelijk aangeeft, de vinger aan de pols van het digitale tijdperk wil houden. De bevriende organisatoren van de AB kleden het zaterdagavondprogramma in op zoektocht naar het vieren van 45 jaar dubmuziek (‘Dub Be Good to Me’)en de unieke kruisbestuivingen die daaruit zijn voortgekomen. Bill Kouligas, labelbaas van het progressieve PAN dat ook Helm en abstract geluidspoëet Lee Gamble programmeert, mag achter de decks openen. Het is echter vooral uitkijken naar het liveoptreden van het duo Burnt Friedman & Jaki Liebezeit. De eerste verkent met avant-gardistische projecten als Flanger of Nu Dub Players onder een roes van ambient en noise de wazige raakvlakken tussen jazz, dub en elektronica waarbij zowel analoge geluidsbronnen en synthesizers als abstracte samples en gesproken frasen voor extra inkleuring zorgen. De tweede is als drummer en meesterpercussionist de ritmische bron achter de krautrockuitvinders Can. Samen gooien ze onder de noemer ‘Secret Rhythms’ inmiddels voor een vijfde keer alle creatieve ingrediënten op een hoop om tot een zwaar psychedelische, bedwelmende en vooral erg ritmische trip te komen. Het erg organisch geheel van strakke drumpatronen, metaalachtige percussie en archaïsche toetsen zorgt voor een permanente broeierigheid met een hoge intelligentiefactor. Vervolgens zendt het beruchte Londense Hyperdub label van Kode 9 (en met post dubstep legende Burial in de rangen) twee van zijn zonen uit. De nogal woest uitziende grimeproducer Terror Danjah kruist de degens met de al even diep in het dubuniversum gravende Champion in hun ‘Clash of the Titans’. Samen slingerden ze recentelijk nog de ep ‘Sons of Anarchy’ de wereld in, waarop diep hakkende dancehallbeats worden uitgekleed tot een rafelend, diep bedwelmend geheel vol echo’s en intrigerend samplewerk. Samen bewijzen ze dat dubs niet enkel uitermate sexy, maar ook heerlijk opzwepend kunnen zijn.

Diversiteit strekt zich echter niet enkel muzikaal uit. De nadruk voor deze driedaagse ligt wel degelijk op ‘Art’, waarmee zeker ook gedoeld wordt op de diverse digitale installaties die zullen te bewonderen zijn. Centrale gast is het ELEKTRA festival uit Montreal, Canada dat enkele befaamde figuren en hun artistieke creaties meeneemt. De eindeloze rood, blauw en groene kleurspectrumvelden van Matthew Biedermans ‘Event Horizon’ kennen begin- noch eindpunt, maar creëren in de geest van de toeschouwer een extra diepe dimensie. De ‘Chambre des Machines’ van Nicolas Bernier en Martin Messier vertrekt van onderdelen van industriële apparaten die in apart gedetailleerde invalshoeken geprojecteerd worden, maar ook de bron vormen voor abstracte auditieve klankmanipulaties via extra versterkings- en vervormingstechnieken. De ABDC-Lig
ht projectie van het duo Purform doet de grenzen van beeld en geluid vervagen doordat beiden elkaar via softwareprogrammering automatisch beïnvloeden wanneer één van de twee door hetzij Yan Breuleux (projecties), hetzij artistiek directeur van ELEKTRA, Alain Thibaul, (muziek) gemoduleerd wordt. ‘A Scanner Darkly’ van Pierce Warnecke scant door de bezoeker aangereikte objecten en zet hun vorm om in geluid, of is dat maar schijn? Zo zijn er nog tal van interactieve belevenissen, de ene al indrukwekkender of abstracter dan de andere. Het maakt de avontuurlijkheid van deze editie van het Bozar Electronic Arts Festival meer dan compleet.

Tijd en plaats van het gebeuren :

Bozar Electronic Arts Festival
Van donderdag 26 t.e.m. zaterdag 28 september 2013
Bozar – Brussel
Ravensteinstraat 23
1000 Brussel

Meer info : www.bozar.be

Bron : artikel grotendeels overgenomen van Kwadratuur.be

Extra :
Bozar Electronic Arts Festival. De grenzen tussen beeld en geluid weggenomen, Johan Giglot op Kwadratuur.be, 10/09/2013

Tijdens het laatste weekend van september organiseert Concertgebouw Brugge een Domein gewijd aan de belangrijke Weense componist Beat Furrer. Samen met zijn ensemble Klangforum Wien geniet hij vandaag internationale faam met zijn opera’s en instrumentale werken. Verwacht dit weekend geen exuberante kleurenpracht, maar onvoorstelbaar veel verschillende tinten grijs.

Wenen heeft iets met scholen. Na de Eerste (Haydn, Mozart, Beethoven) en de Tweede (Schönberg, Webern, Berg), is Wenen tegenwoordig het broeinest van een Derde Weense School met het ensemble Klangforum Wien en zijn oprichter Beat Furrer. Samen met componisten als Helmut Lachenmann, Bernhard Lang en anderen is Furrer ontegensprekelijk een erfgenaam van het modernisme. Tegelijk gaat hij op een eigenzinnige manier op zoek naar nieuwe geluiden. Beat Furrer beheerst alle belangrijke genres, van instrumentale solo’s over ensemblemuziek tot symfonische werken. De laatste jaren concentreert hij zich voornamelijk op muziektheater. Daarin kan Furrer zijn belangrijkste artistieke ei kwijt: de zoektocht naar klank, op de grens tussen stilte en geluid, tussen ruis en zuivere tonen, tussen de menselijke stem en het instrument. Teksten verliezen hun betekenis en worden opeenvolgingen van klanken. Instrumenten worden op een niet-conventionele manier bespeeld: geen exuberante kleurenpracht, maar onvoorstelbaar veel verschillende tinten grijs. Furrers nooit aflatende drang naar vernieuwing maakt zijn oeuvre onweerstaanbaar, zijn samenwerking met muzikanten garandeert muziek die staat als een huis.

Furrer en de opera
De Oostenrijkse Beat Furrer componeert in alle genres: opera en vocale muziek, werk voor orkest en kamerorkest, kamermuziek en solostukken. Tot zijn opera’s behoren ‘Die Blinden’ op tekst van Maeterlinck, Plato, Hölderlin en Rimbaud, ‘Narcissus’ naar Ovidius en ‘Wüstenbuch’ naar onder meer Lucretius, Machado en Bachmann, en tenslotte ‘FAMA’ .

“Ik ben altijd al geïnteresseerd geweest in het ontdekken van wat de mensheid in zo’n random-beweging houdt, zichzelf van de natuur afsnijdend als in blinde woede. Ik wil proberen de grote verandering te begrijpen, die aan het plaatsvinden is zonder dat we er ons zelfs rekenschap van geven.” Dit kan een uitleg zijn voor Furrers geluidswereld, gebaseerd op transformaties van het tonale en op discontinuïteit in het gebruik van muzikale bronnen. Sinds zijn allereerste composities tast Beat Furrer de mogelijkheden van het onconventionele geluid af.

Het uitcomponeren van de ruis met aandacht voor alle variabele aspecten (zoals ritme-, continuïteit-, dynamiek-, kleurschakeringen en verloop) legt de ‘schoonheid’ van de ruis bloot in timbrenuances van metaalachtig naar dof, van doorschijnend naar opaak … Daartegenover staan eenvoudige of complexe ritmische patroonstructuren, die gradueel vervormd of gewijzigd worden en aanleiding zijn tot grote secties of ‘bewegingen’ binnen een compositie. Furrer houdt ervan diverse lagen op elkaar te stapelen, waarbij de ritmische en harmonische meergelaagdheid tot een complex muzikaal resultaat leidt.

Opera
FAMA is een monodrama in acht scènes (2004-05) voor een actrice/recitante, een achtstemmig koor en orkest. Christoph Marthaler regisseerde de première. Voor het libretto bewerkte Furrer teksten van Ovidius en Arthur Schnitzler. In Ovidius’ Metamorfosen krijgt de ‘godin van het gerucht’ de naam Fama. Zij is tevens godin van de publieke opinie en de goede reputatie of ‘faam’.

Ovidius beschrijft Fama’s woonhuis tegelijk als de ‘marktplaats van geruchten’ en het centrum van het heelal, waar aarde, zee en lucht elkaar raken. Van daaruit kan Fama alles zien en horen. Zij woont in een huis zonder deuren, maar met talloze ramen, helemaal in brons, waardoor het minste geluid of gefluister gaat galmen doorheen de woonruimte. Nergens heerst de stilte. Dat geluid is niet alleen menselijk ‘gerucht’ maar ook geruis van de zee, de donder. En dan is het maar één stap verder naar de typische geluidswereld van Furrer, die FAMA definieert als ‘Hörtheater’. Luisteren naar de muziek betekent het horen van de dramatische actie, die zich in de muziek en niet op de scène afspeelt. Daarom zit het publiek (in de originele enscenering) als het ware middenin het woonhuis van Fama, omgeven door wanden die geopend kunnen worden naar de geluidswereld van de musici in de ruimte rond het huis. Die wanden hebben een kant die het geluid reflecteert, terwijl de andere kant het geluid absorbeert: de beweegbaarheid van elke wand afzonderlijk maakt het creëren en transformeren van een oneindig gevarieerde klankenwereld mogelijk, verrijkt met bewegende instrumentisten die ook zelf hun instrument of ‘klankprojectie’ in verschillende richtingen sturen.

Het confronteren van een oude tekst met een moderne deed Furrer al in eerdere opera’s. In FAMA wordt Ovidius tegenover Fräulein Else van Schnitzler gesteld. Om de schulden van haar vader te kunnen betalen, ziet de jonge vrouw maar een oplossing: zich prostitueren, en daarmee zet zij de goede reputatie (fama) van haar familie op het spel. Else sluit zich op in haar binnenwereld die slechts nu en dan wordt doorbroken door flarden van gesprekken uit de buitenwereld. Schnitzler schildert Else als freudiaans complex: doordrongen van de drang naar zelfstandigheid en emancipatie, exhibitionistische wensen, trouw aan haar vader, de behoefte bemind te worden, doodsverlangen. De climax is de complete vermenging van binnen- en buitenwereld als Else een slaapmiddel neemt (tijdens een zelfmoordpoging?). Zij is zich wel nog bewust van wat rond haar gebeurt, maar niet meer in staat te reageren of zichzelf uit te drukken. Haar ‘taal’ valt uit elkaar in woordfragmenten en klankenflarden, het materiaal waarmee Furrer zo graag (de)componeert.

Linea dell’orizzonte
De horizon, de ‘onzichtbare’ lijn aan de einder waar aarde en hemel in elkaar overgaan, kan als beeld fungeren. Furrer commentarieert: “Wat mij interesseerde, was het fenomeen van verdubbeling, maar ook van vervorming in een schaduwbeeld en dit als het ontstaan van het procesmatige, als resultaat van het elkaar doorsnijden van verschillende partijen.” Het principe van de transformatie wordt in deze compositie toegepast op een heterogeen ensemble met zeer gediversifieerd klankmateriaal: piano, viool, cello, klarinet, trompet, trombone, elektrische gitaar en percussie. Met de in elkaar geweven en door elkaar kronkelende partijen beoogt de componist een studie van vervormde, ‘verstoorde’ schaduwen.

Eigentijdse klaviervirtuositeit
Beat Furrer studeerde zowel compositie en orkestdirectie als piano. Componeren voor piano neemt dan ook een belangrijke plaats in in zijn oeuvre, zowel in ensemblestukken als solistisch. In 1996 was Furrer centrale componist ‘Next Generation’ van het Festival te Salzburg, waar Nuun voor twee piano’s en orkest, in première ging. Elf jaar later volgde zijn Pianoconcerto. Und irgendwo fern, sehr fern (1984, twee piano’s) en Voicelessness schreef hij al vroeg. The Snow Has No Voic e (1986). Phasma (2002) is met de duur van meer dan vijftien minuten een ‘reusachtig’ pianostuk: geen moment van rust, jachtig en virtuoos. Drei Klavierstücke (2004) draagt niet enkel een verwijzende titel naar Schönberg, maar is ook een hommage aan de componist die Furrer erg bewondert. Studie für Klavier dateert van 2011 en werd geschreven in opdracht van de Internationale Pianowedstrijd Ferruccio Busoni. Naar componeertechniek is deze ‘studie’ de logische voortzetting van wat Furrer sinds het begin, sinds Voicelessness , ontwikkeld heeft. Dat vroege werk klinkt als een innerlijke monoloog op zoek naar de mogelijkheden van een klein motief, voortdure
nd tastend zonder hoogtepunten of feitelijke ontwikkeling. Het resultaat is een soort montage van mogelijkheden binnen een beperkt kader dat tegelijk een strenge afgrenzing is. Die montage-ontwikkeling kan gelijktijdig in verschillende onafhankelijk aflopende lagen gebeuren, kan leiden tot verscheurdheid, onderhevig zijn aan filters waarbij bepaalde elementen geleidelijk of abrupt verdwijnen of geraffineerde vervormingen teweegbrengen die de oorspronkelijke ‘schoonheid’ aantasten.

Voor Phasma bestaat het uitgangsmateriaal uit clusters (akkoord bestaande uit kleine intervallen) gespeeld met de onderarmen, en kleinere clusters, samengesteld uit enkel de witte toetsen. Het ritme is oorspronkelijk herkenbaar, nagenoeg repetitief. Zodra echter afgezonderde toonhoogtes optreden, gaat het geheel over in een virtuoos spel op het ganse klavier. Deze speelwijze treedt in dialoog met de clustermomenten die geleidelijk verdwijnen. Zij maken plaats voor ‘opengelegde clusters’: polyritmische stijgende toonladders, uiterst snel ‘studie’-materiaal. Verder in het stuk zijn er meer met stilte ‘doorboorde’ passages, suggesties van dezelfde virtuositeit. Het stuk evolueert daardoor schijnbaar naar de doorbroken stilte, als een Webern-allusie. Vervreemding treedt op door alternatieve speelwijzen, zoals het dempen van de snaren en plectrumgebruik. Het resultaat is een ‘moderne Liszt’. Een phasma is een zespotig insect, maar er zijn ook robotachtige apparaatjes die de naam van het insect hebben overgenomen: een digitale ‘phasma insect robot’. De virtuoze wisseling in ligging noodzaakt de componist om zes notenbalken te gebruiken op sommige plaatsen.

De Studie für Klavier maakt eveneens gebruik van de ganse tessituur van de piano en van de klank-stilte-afwisseling. Typisch pianistiek en totaal anders dan Phasma is het dubbele tot vierdubbele octaafspel. Daardoor is deze studie zowel Chopin-, Liszt- als Debussy-gericht. Het doorbreken van de octaafzuiverheid met ‘vloekende’ dissonanten, het invullen van het octaaf met tussengeplaatste noten en het wegvallen van de stiltes doet een steeds voller en rijker klankbeeld ontstaan.

Klangforum Wien : Furrers meesterwerk – vrijdag 27 september om 20.00 u
Met FAMA brengt het ensemble Klangforum Wien vrijdagavond luistertheater van Beat Furrer. Furrer creëerde voor deze bijzondere compositie een huis: een doos waar het publiek middenin zit; de musici staan buiten. Dit spel met verschuivende panelen en bijzondere akoestische effecten creëert een intrigerende ruimtelijke ervaring. Ook in Linea dell’orizzonte (2012 – Belgische première) komen verschillende klanken samen in één ruimte. Furrer combineert verscheidene instrumenten zoals piano, viool, klarinet, trompet, slagwerk en elektrische gitaar en transformeert hun klanken tot een spel van schaduwen en storingen.
www.klangforum.at

Daan Vandewalle & Geoffrey Madge : Furrer en zijn Weense wortels – zaterdag 28 september om 20.00 u
Beat Furrers Phasma voor piano solo uit 2002 wankelt op de grens van dense expressiviteit en verstilde tijd. Furrer vergelijkt het met door een raam kijken in een hogesnelheidstrein: dichte objecten vliegen voorbij, verdere objecten blijven als het ware stilstaan. Minstens even grensverleggend was Beethovens Negende, de apotheose van het symfonische ideaal dat hij decennia lang probeerde te bereiken. Liszt schreef van dit meesterwerk een bewerking voor twee piano’s, de ultieme uitdaging voor elk pianoduo. De Sechs kleine Klavierstücke van Schönberg, klavierminiaturen in hun puurste essentie, en Mozarts Fuga voor twee piano’s vervolledigen dit programma dat de grootmeesters van de drie Weense Scholen op sublieme manier vervlecht. Pianisten Daan Vandewalle en Geoffrey Madge kiezen resoluut voor een indringende vertolking.
www.daanvandewalle.com en www.geoffreymadge.com

Nadar Ensemble Happening : Furrer en verder – zondag 29 september om 14.00 u
Wenen bruist van muzikale energie. De muzikanten van vandaag respecteren tradities, maar schuwen tegelijkertijd het experiment niet. Dat geldt ook voor het Vlaamse Nadar Ensemble. Het gebruik van elektronica en video maakt van hun concerten een bijzonder actueel gebeuren: de vinger aan de pols van de nieuwe muziek in Wenen, door Vlaamse ogen. Livemuziek, elektronica, video, kleine en grote bezettingen: deze happening is één groot klankenfeest!

Jonge en minder jonge leeuwen zoals Matthias Kranebitter, Beat Furrer, Bernhard Lang, Eva Reiter, Peter Ablinger en Jorge Sánchez-Chiong gaan in een sneltreinvaart op zoek naar nieuwe expressievormen. Ze kennen en respecteren tradities, maar schuwen tegelijk het experiment niet. De al even hongerige leeuwen van Nadar Ensemble kunnen zich naar hartenlust uitleven in de meest diverse composities, van piano solo over basklarinet en draaitafels tot grote ensemblewerken. Het ensemble heeft er intense samenwerkingen opzitten met al deze componisten. Het gebruik van elektronica en video maakt van hun concerten een bijzonder actueel gebeuren: de vinger aan de pols van de nieuwe muziek in Wenen, door Vlaamse ogen.
www.nadarensemble.be

Tijd en plaats van het gebeuren :

Domein Beat Furrer
Van vrijdag 27 t.e.m. zondag 29 september 2013
Concertgebouw Bruggge
’t Zand 34
8000 Brugge

Meer info : www.concertgebouw.be

Bron : tekst Yves Knockaert voor het Concertgebouw

Extra :
Beat Furrer op en.wikipedia.org, brahms.ircam.fr, www.baerenreiter.com en youtube

Elders op Oorgetuige :
Gesprek met Beat Furrer, 24/03/2007

Jeroen Vanacker, artistiek directeur van Concertgebouw Brugge, heeft het in onderstaande video over Beat Furrers drang naar vernieuwing en over zijn samenwerking met muzikanten die muziek garandeert die staat als een huis

[youtube https://www.youtube.com/watch?v=QfnM7pB9Ft0?feature=player_detailpage&w=500&h=305]