
Wanneer Farao Amenhotep IV in 1375 vóór Christus de Egyptische troon bestijgt, noemt hij zichzelf ‘Akhnaten’, schaft het veelgodendom af en installeert een monotheïstische cultus rond de zonnegod Aten. Een nieuwe hoofdstad verrijst en ook in de politiek, de kunst en de taal laat Akhnaten een nieuwe wind waaien. Maar de farao, zijn echtgenote Nefertiti en hun familie vervreemden steeds meer van de reële noden van de bevolking. Na zeventien jaar wordt de farao door de volksmassa ten val gebracht en de vroegere, starre machtsstructuren worden in ere hersteld.
Philip Glass, de bekendste minimalistische componist van onze tijd, kiest niet voor een ononderbroken verhaallijn, maar tekent een episodisch-symbolisch portret van de legendarische farao, vol gestileerde taferelen. Zijn bezwerende score berust op repetitieve, meloritmische patronen die gaandeweg met elkaar verweven worden. Na Einstein on the Beach (1976) en Satyagraha (1980) is Akhnaten (1984) de derde avondvullende opera van Philip Glass. Regie en decor zijn het werk van de fantasierijke Britse theatermaker Nigel Lowery (Candide) en spraakmakend modeontwerper Walter Van Beirendonck tekent voor de kostuums.
Macht en onmacht van het idealisme
Wanneer Farao Amenhotep IV in 1375 vóór Christus de Egyptische troon bestijgt, noemt hij zichzelf ‘Akhnaten’ – ‘hij die de zonneschijf welgevallig is’. Akhnaten, beter bekend als Echnaton, schaft het veelgodendom af en installeert een monotheïstische cultus rond de zonnegod Aten. Tempels worden gesloten en de oppermachtige priesterklasse rond de vroegere zonnegod Amon moet wijken voor de farao die zichzelf uitroept tot de hogepriester van Aten. Een nieuwe hoofdstad verrijst en ook in de politiek, de kunst en de taal laat Akhnaten een nieuwe wind waaien. Maar de farao, zijn echtgenote Nefertiti en hun familie vervreemden steeds meer van de reële noden van de bevolking. Na zeventien jaar onder Akhnatens bewind, komt er een bruusk einde aan het tijdperk van hervormingen. De farao wordt door de volksmassa ten val gebracht en de vroegere, starre machtsstructuren worden in ere hersteld. In het licht van drieduizend jaar Egyptische geschiedenis vormt Akhnatens vernieuwingsdrang een uitzonderlijk breekpunt met een verder uitermate conservatieve maatschappij. Vergelijkingen met de actualiteit dringen zich op.
Dat Achnaton als de stichter van een nieuwe religie, van een nieuwe stad (Achet – Aton, het huidige Amarna – in Midden-Egypte), een nieuwe kunst en in zekere zin zelfs een nieuwe taal, een man was met een visie moge duidelijk zijn. Maar in zijn eigen tijd werd die veranderingsdrang niet echt in dank afgenomen. Het aanzien van Achnaton kreeg na zijn dood dan ook een knauw van jewelste. Er vond een ware damnatio memoriae plaats: hij en zijn volgelingen worden uit de koningslijsten geschrapt alsof ze nooit hebben bestaan, de stad Amarna wordt afgebroken en zijn ganse regeerperiode uit het geheugen gewist.
Maar bij de ware herontdekking van Amarna en Achnaton in de vroege negentiende eeuw ontstaat vrij snel opnieuw een lyrisch beeld over deze farao. Hij is een vooruitstrevende, positieve politieke leider, geliefd door zijn volk, die erin slaagde de heidense veelgoderij een halt toe te roepen en te kiezen voor een modern aandoend monotheïsme. “Achnaton is onze broer, ja bijna onze tijdgenoot”, schreef de grote Oostenrijkse cultuurhistoricus Egon Friedell nog in 1936.
Dat was in zekere zin ook nog het heersende beeld van Achnaton in de jaren dat Philip Glass zijn opera Akhnaten componeerde in 1983. Na Einstein on the Beach (1976) en Satyagraha (1980) is Akhnaten (1984) de derde avondvullende opera van Philip Glass. Het is het sluitstuk van een ‘portret-trilogie’ gewijd aan markante persoonlijkheden uit de wetenschap, de politiek en de religie: Einstein, Ghandhi en Akhnaten. ‘Drie mannen die een ommekeer teweegbrachten in het gedachtegoed en de gebeurtenissen van hun tijd door de kracht van een innerlijke visie’, aldus de Amerikaanse componist.
Glass kiest niet voor een ononderbroken verhaallijn, maar tekent een episodisch-symbolisch portret van de legendarische farao, vol gestileerde taferelen en met een bezwerende score die berust op repetitieve, meloritmische patronen die gaandeweg met elkaar verweven worden. Het libretto van de opera put uit historische bronnen en gebruikt de drie talen die in het oude Nabije Oosten gangbaar waren: Egyptisch, Akkadisch – de diplomatieke taal – en het Hebreeuws. Doordat er wordt gefocust op de maatschappelijke omwentelingen, krijgt ook het uitgebreide koor dat samen met het orkest een uniek sonoor landschap creëert, een centrale plaats.
Praktische info :
Philip Glass, Akhnaten
Vrijdag 13 februari 2015 om 20.00 u
Zondag 15 februari 2015 om 15.00 u
Dinsdag 17 februari 2015 om 20.00 u (uitverkocht)
Donderdag 19 februari 2015 om 20.00 u
Zaterdag 21 februari 2015 om 20.00 u (uitverkocht)
Zondag 22 februari 2015 om 20.00 u
Vlaamse Opera Antwerpen
—————————–
Woensdag 4 en vrijdag 6 maart 2015 om 20.00 u
Zondag 8 maart 2015 om 15.00 u (uitverkocht)
Dinsdag 10 maart 2015 om 20.00 u
Vlaamse Opera Gent
Meer info : operaballet.be
Extra :
Philip Glass : www.philipglass.com, www.glasspages.org (fansite), www.musicsalesclassical.com, en.wikipedia.org en youtube
Philip Glass, succesvolle minimalist op www.musicalifeiten.nl