
Het
Zwanenmeer van
Tchaikovsky gaat de geschiedenis in als één van de meest populaire en spraakmakende balletten aller tijden. De zesdelige symfonische suite vertelt, met alle bekende melodieën uit het originele ballet, het verhaal van de hopeloos verliefde prins Siegfried die er alles aan doet om de beeldschone Odette tot zijn vrouw te maken. Hiervoor moet hij de vloek van Baron Van Rothbart verbreken die – in de hoop zijn dochter Odile aan Siegfried te binden – Odette overdag gevangen houdt in een zwanenlichaam.
Meer liefdesperikelen vinden we bij Leoš Janácek. Ondanks een standvastig huwelijk, verloor hij tijdens zijn laatste levensjaren zijn hart aan de 38 jaar jongere Kamila Stösslová. Hoewel ze vrij onverschillig bleef bij al zijn avances, liefdesverklaringen en meer dan duizend brieven, resulteerde zijn adoratie voor haar in een grootse Sinfonietta. Dit eclectische meesterwerk pakt uit met opzwepende ritmes, feeërieke harmonieën en een impressionante blaaskapel.
De Vlaamse componist Frank Nuyts (foto) ontwierp zijn Tumbleweed Concerto met solist Tom Landschoot in het achterhoofd. Die laatste ontroert daarnaast met Dvoráks Silent Woods en Rondo. Symfonieorkest Vlaanderen voert deze creatie uit onder de immer enthousiaste leiding van chef-dirigent Jan Latham-Koenig.
Je kent vast wel dat droge, warrige bolletje takken dat in een woestijnachtig gebied wordt voortgeblazen door de wind? Het heet tumbleweed, steppenroller of tuimelkruid. Het bovengrondse gedeelte van deze plant maakt zich los van de wortels eenmaal het volgroeid en droog is. Vervolgens tuimelt het weg met de wind en verspreidt zo zijn zaden of sporen.
Op eenzelfde manier wil Frank Nuyts in zijn Tumbleweed Concerto de cello benaderen: als een personage dat voor het orkest rolt, onafhankelijk van wat er achter zich gebeurt. Deze rol lijkt wel op het lijf van een cellist geschreven, aangezien deze als solist het orkest letterlijk de rug toekeert. Hoewel de idee van onafhankelijkheid misschien niet hoorbaar is vanaf de eerste noot, was het voor Frank Nuyts toch de algemene drijfveer tijdens het componeren. Zo wordt de cellist in de partituur verzocht om bepaalde passages vrij en onafhankelijk van het tempo van het orkest uit te voeren. Orkest en solist wisselen overigens geen muzikaal materiaal uit, toch behoorlijk ongewoon in een concerto.
Er zijn ook meer rechtstreekse verbanden terug te vinden tussen dit concerto en de tumbleweed. Tom Landschoot, de solist voor wie Frank Nuyts dit concerto componeerde, woont in de hoofdstad van Arizona, één van de zuidelijkste en meest woestijnachtige staten van de VS. Uiteraard treffen we in dit landschap, dat ook de Rocky Mountains en de Coloradorivier herbergt, regelmatig rollende tumbleweeds aan. De aanvang van het concerto kunnen we opvatten als een schets van de weidsheid van dit woestijnlandschap. Frank Nuyts instrumenteert dat erg puur. De contrabassen murmelen in de lage registers, waarboven de bull’s roar (gebrul van stieren) weerklinkt. Naast de didgeridoo is dit een instrument dat traditioneel wordt gebruikt door de Australische Aboriginals. Tevens horen we in de voorlaatste fase van het concerto een letterlijke verklanking van de tumbleweeds. Op de desbetreffende plek, bijna op het einde van het concerto, begint het orkest zachtjes te wervelen. De dynamiek zwelt aan zodat het orkest op een gegeven moment de cello volledig overstemt. We kunnen deze plek misschien wel de apotheose van de compositie noemen, aangezien dit één van de enige plaatsen is waarin de orkestpartijen gedurende enige tijd forte passages toebedeeld krijgen. Na een akkoordwissel wordt het orkest weer zachter en kunnen we opnieuw de koraalmelodie herkennen die reeds werd gepresenteerd voor deze muzikale tumbleweed tornado.
Gedurende de laatste maten refereert het concerto – dat overigens eendelig is, maar tegelijkertijd verschillende tableaux aan elkaar rijgt – terug aan het begin. De contrabassen produceren wederom een murmelend natuurgebrom, waarboven de cello’s laatste getokkelde akkoorden klinken. Het zachte gebrom van de contrabassen vervaagt tot aan het finale arpeggio-akkoord van de cello: een gebroken dominant septiemakkoord, dat even onbestemd aandoet als de weidse vlakten door welke de tumbleweeds onverstoord verder denderen…
Programma :
- Pjotr Iljitsj Tsjaikovski, Suite Zwanenmeer, opus 20
- Frank Nuyts, Tumbleweed Concerto (creatie)
- Antonin Dvorák, Silent Woods – Rondo
- Leos Janácek, Sinfonietta
Praktische info :
Symfonieorkest Vlaanderen : Zwanenmeer
Donderdag 25 februari 2016 om 20.00 u
Concertgebouw – Brugge
Meer info : www.concertgebouw.be en www.symfonieorkest.be
————————————
Zaterdag 27 februari 2016 om 20.00 u
Muziekcentrum de Bijloke – Gent
Meer info : www.debijloke.be en www.symfonieorkest.be
Extra :
Frank Nuyts : www.franknuyts.com, www.hardscore.be, www.matrix-new-music.be en youtube
Bron : Programmaboekje Muziekcentrum de Bijloke, Gent